Αυτισμός και ευαισθησία στις τροφές & στις υφές

GP
9 Νοε
διαβάστηκε 4 λεπτά

Η σχέση μεταξύ του ‎Αυτιστικού Φάσματος Διαταραχών (ASD) και της έντονης ευαισθησίας σε τροφές — ιδίως όσον αφορά υφές, γεύσεις, οσμές και θερμοκρασίες — αποτελεί αντικείμενο ολοένα αυξανόμενης έρευνας. Παρακάτω παρουσιάζεται αναλυτικά το θέμα, με τις βασικές του διαστάσεις, και επιστημονικές πηγές.

1. Τι εννοούμε με «ευαισθησία στις τροφές και στις υφές»

Σε αυτό το πλαίσιο, με όρους όπως «ευαισθησία» ή «αναβλητικότητα» στην τροφή εννοούμε:

Απόρριψη ή αποφυγή τροφών λόγω της υφής τους (π.χ. «κολλώδη», «γλοιώδη», «σκληρή», «μαλακή»).
Ισχυρή προτίμηση σε συγκεκριμένες υφές/τυπικές μορφές τροφής, άρνηση να δοκιμαστούν καινούριες.
Αντιδραστικότητα σε άλλα αισθητηριακά στοιχεία της τροφής (γεύση, οσμή, θερμοκρασία, χρώμα, παρουσία ανάμεικτου φαγητού).
Η εν λόγω ευαισθησία μπορεί να επηρεάζει την ποικιλία της διατροφής, να οδηγεί σε περιορισμούς και ενδεχομένως σε θρεπτικά κενά.

2. Πώς σχετίζεται με τον αυτισμό

2.1 Υψηλή συχνότητα επιλογών/αποφυγής τροφών (food selectivity)

Πλήθος μελετών δείχνει ότι τα άτομα με ASD παρουσιάζουν συχνότερα περιορισμένες διατροφικές επιλογές σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό.

Για παράδειγμα:

Σε συστηματική ανάλυση, διαπιστώθηκε ότι σε παιδιά/εφήβους με ASD οι δείκτες «food selectivity» (περιορισμός τροφών, άρνηση νέων, στενή προτίμηση) είναι σημαντικά υψηλότεροι. MDPI+3Tidsskrift for Den norske legeforening+3PubMed+3
Μια μελέτη έδειξε ότι περίπου το 91,7% των παιδιών με ASD (ηλικίες 2-12) εμφάνιζαν food selectivity, κυρίως λόγω οργανοληπτικών χαρακτηριστικών του φαγητού (όπως υφή). MDPI

2.2 Ευαισθησία στην υφή των τροφών

Η υφή του φαγητού φαίνεται να αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για επιλογές ή αποφυγή τροφών στα άτομα με ASD:

Σε μελέτη 53 παιδιών με ASD και 58 χωρίς, οι ερευνητές βρήκαν ότι τα παιδιά με ASD και με «ατυπική στοματική αισθητηριακή επεξεργασία» (oral sensory processing) αρνούνταν περισσότερες τροφές και έτρωγαν λιγότερα λαχανικά. PubMed
Μια άλλη μελέτη στην Ιαπωνία έδειξε ότι «άτομα με υψηλότερα αυτιστικά χαρακτηριστικά» είχαν περισσότερες εκδηλώσεις επιλεκτικότητας στη διατροφή, με ευαισθησία στην υφή και μετά-γεύση (aftertaste) ως σημαντικούς παράγοντες. PMC
Ειδικά για την υφή: Σε μελέτη που εξέτασε την αποδοχή ή απόρριψη τροφών με διάφορες υφές (π.χ. «κολλώδη», «ελαστικά», «σκληρά») παιδιά με ASD ανάφεραν χαμηλότερη αποδοχή σε “sticky/κολλώδεις” τροφές. MDPI

2.3 Πιθανοί μηχανισμοί

Οι λόγοι που σχετίζουν την ευαισθησία στην τροφή με τον αυτισμό μπορεί να περιλαμβάνουν:

Διαταραγμένη αισθητηριακή επεξεργασία: Τα άτομα με ASD συχνά παρουσιάζουν υπερευαισθησία ή υποευαισθησία σε αισθητηριακά ερεθίσματα (αφή, γεύση, οσμή). autismrpphub.org +1
Εμπλοκή πολλαπλών αισθητηριακών οδών: η «γεύση» δεν είναι μόνο γευστική — αφή/υφή, οσμή, θερμοκρασία, εμφάνιση τροφής παίζουν ρόλο. MDPI+1
Στερεοτυπικές/επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές: Η προτίμηση σε συγκεκριμένες τροφές ή υφές μπορεί να αποτελεί μέρος της «φιλοσοφίας» του αυτισμού – ανάγκη για σταθερότητα, προβλεψιμότητα. MDPI+1
Ίσως πρόβλημα συνδυασμού υφών/γεύσεων (mixed flavours) ή δυσκολία στην «ενσωμάτωση» πολλαπλών αισθητηριακών εισόδων. PMC

3. Επιπτώσεις στην διατροφή και στην υγεία

Η συνεχιζόμενη αποφυγή τροφών/περιορισμένη διατροφή μπορεί να οδηγήσει σε:

Μειωμένη ποικιλία στη διατροφή → έλλειψη εισαγωγής φρούτων, λαχανικών, ουσιών. MDPI+1
Διατροφικές ανισορροπίες ή ελλείψεις σε βιταμίνες, μέταλλα, λιπαρά οξέα. MDPI
Προβλήματα κατά το γεύμα: άγχος, απόρριψη τροφής, μείωση θερμιδικής πρόσληψης, πιθανές συνέπειες στην ανάπτυξη.
Επιβάρυνση οικογενειακής ρουτίνας: το γεύμα γίνεται τιτάνια προσπάθεια, ξεχωριστή διαχείριση, ψυχοκοινωνικό κόστος.

4. Τι μπορεί να γίνει — Προτάσεις παρέμβασης

Με βάση τις έρευνες, καταγράφονται ορισμένες προσεγγίσεις:

Πλήρης αισθητηριακή αξιολόγηση: η ανίχνευση της ευαισθησίας σε υφή, γεύση, οσμή μπορεί να βοηθήσει στον σχεδιασμό παρέμβασης. autismrpphub.org
Προσαρμογή υφής/παρουσίασης τροφών: για παράδειγμα αλλαγή υφής (κρατσανιστό αντί για μαλακό), χρήση ομοιόμορφων υφών, σταδιακή εισαγωγή νέων τροφών. Verywell Health+1
Συνδυασμός αισθητηριακής παρέμβασης με διατροφική υποστήριξη: συνεργασία με διαιτολόγους, εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές αν χρειάζεται.
Εμπλοκή της οικογένειας και του σχολικού περιβάλλοντος: διατήρηση ρουτίνας, σταθερότητας στον τρόπο γεύματος, μικρά βήματα αλλαγής.
Εστίαση όχι μόνο στο «να φάει» αλλά στο «να απολαύσει» το γεύμα: με σεβασμό στην εμπειρία του ατόμου.

5. Περιορισμοί & μελλοντικές κατευθύνσεις

Πολλές μελέτες χρησιμοποιούν ερωτηματολόγια γονέων ή αυτοαναφορές — υπάρχει κίνδυνος παρατήρησης/προκατάληψης.
Ο μηχανισμός της αισθητηριακής ευαισθησίας δεν έχει πλήρως διερευνηθεί (π.χ. νευροφυσιολογία, αισθητηριακή ολοκλήρωση).
Χρειάζεται περισσότερη έρευνα σε ενήλικες με ASD, καθώς η περισσότερη βιβλιογραφία αφορά παιδιά.
Η εξατομίκευση της παρέμβασης — με βάση το προφίλ αισθητηριακής επεξεργασίας του κάθε ατόμου — αποτελεί κρίσιμο σημείο.

6. Συμπέρασμα

Η ευαισθησία σε τροφές και υφές αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο στη διατροφή ατόμων με ASD. Η κατανόηση ότι η αποφυγή/προτίμηση τροφών δεν είναι απλώς «πεισματάρα» αλλά συχνά αποτέλεσμα αισθητηριακής επεξεργασίας, είναι θεμελιώδης. Η έγκαιρη αναγνώριση, η αξιολόγηση και η εξατομικευμένη παρέμβαση μπορούν να συμβάλουν στην καλύτερη διατροφική ποικιλία, στην υγεία και στην ποιότητα ζωής των ατόμων.

Βιβλιογραφία (ενδεικτικά)

Chen N., Watanabe K., Kobayakawa T., Wada M. (2022). Relationships between autistic traits, taste preference, taste perception, and eating behaviour. European Eating Disorders Review, 30(5): 628-640. PMC
Bandini L.G. et al. Sensory Sensitivity and Food Selectivity in Children with Autism Spectrum Disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 2018; 48: 583–590. (όπως αναφέρεται σε βάσεις) PubMed
[Systematic review] Food selectivity in children and adolescents with autism spectrum disorders – Tidsskrift for Den norske legeforening, 2024. Tidsskrift for Den norske legeforening
“Patterns of Food Selectivity among Children with Autism Spectrum Disorder” (2022) – MDPI. MDPI
“Eating Patterns in Children with Autism Spectrum Disorder” (2022) – MDPI – 91.67% food selectivity. MDPI
Supporting Sensory-friendly Nutrition for Autistic Children. Minnesota Department of Health, 2025.