Τι εννοούμε «διάσπαση» και διασπαστική συμπεριφορά;

1. Τι εννοούμε με «διάσπαση» και διασπαστική συμπεριφορά;

Στο σχολείο, «διάσπαση» συνήθως περιγράφει:

• εύκολη απόσπαση προσοχής,

• συνεχή ομιλία εκτός σειράς,

• σηκώματα από τη θέση,

• ενασχόληση με άσχετα αντικείμενα (κινητό, παιχνίδια, ζωγραφιές),

• διακοπή του δασκάλου ή των συμμαθητών.

Στη διεθνή βιβλιογραφία περιγράφεται ως disruptive behavior ή off-task behavior και συνδέεται τόσο με ατομικούς παράγοντες (π.χ. ΔΕΠ-Υ, άγχος, οικογενειακές δυσκολίες) όσο και με παράγοντες της ίδιας της τάξης: ασαφείς κανόνες, βαρετές/μονότονες δραστηριότητες, έλλειψη σχέσης εκπαιδευτικού–μαθητή κ.ά.PMC+1

2. Τι δείχνουν οι έρευνες για τις συνέπειες

Μεγάλες ανασκοπήσεις και μελέτες τάξης δείχνουν ότι:

• Η συχνή διασπαστική συμπεριφορά μειώνει τον χρόνο διδασκαλίας, άρα και τη μαθησιακή πρόοδο.AITSL

• Τάξεις με φτωχή διαχείριση συμπεριφοράς έχουν περισσότερα προβλήματα πειθαρχίας και χαμηλότερη εμπλοκή των μαθητών.dropoutprevention.org+1

• Οι μαθητές σε καλά οργανωμένες, ήρεμες τάξεις αναφέρουν μεγαλύτερο αίσθημα «ανήκειν» και λιγότερο άγχος.AITSL

• Οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί βιώνουν λιγότερο στρες και επαγγελματική εξουθένωση όταν εφαρμόζουν τεκμηριωμένες στρατηγικές διαχείρισης συμπεριφοράς.ResearchGate+1

Άρα η αντιμετώπιση της διάσπασης δεν είναι «δευτερεύον θέμα», αλλά κεντρικό για μάθηση, ψυχική υγεία μαθητών και ευεξία εκπαιδευτικών.

3. Αίτια: δεν είναι «κακό παιδί», είναι σύστημα που δυσκολεύεται

Σύμφωνα με σύγχρονες προσεγγίσεις, όπως το Positive Behavioral Interventions and Supports (PBIS) και οι κατευθύνσεις για Classroom PBIS, η συμπεριφορά δεν βλέπεται ως «χαρακτήρας» του παιδιού, αλλά ως κάτι που διδάσκεται, ενισχύεται ή αποθαρρύνεται μέσα από το περιβάλλον.pbis.org+1

Βασικά αίτια/συντελεστές:

1. Έλλειψη ξεκάθαρων προσδοκιών και δομής (κανόνες, ρουτίνες).dropoutprevention.org+1

2. Χαμηλή εμπλοκή: βαρετές, πολύ «παθητικές» δραστηριότητες, λίγη κίνηση και συμμετοχή.PMC+1

3. Σχέση εκπαιδευτικού–μαθητή: όπου η σχέση είναι ψυχρή ή συγκρουσιακή, αυξάνονται τα προβλήματα συμπεριφοράς.kwpublications.com+1

4. Ατομικές δυσκολίες του παιδιού (ΔΕΠ-Υ, μαθησιακές δυσκολίες, άγχος, τραύμα), που συχνά εκφράζονται με διάσπαση και όχι με «ομολογημένη δυσκολία».PMC+1

Το σημαντικό είναι η στροφή από το «τι έχει το παιδί» στο «τι μπορώ να αλλάξω εγώ στο περιβάλλον».

4. Τι λέει η έρευνα για το τι δουλεύει στην τάξη

4.1 Πλαίσιο: Ενεργητική, προληπτική διαχείριση

Συστηματικές ανασκοπήσεις (Simonsen et al., 2008· Parsonson, 2012) έχουν εντοπίσει βασικά, τεκμηριωμένα στοιχεία αποτελεσματικής διαχείρισης τάξης:dropoutprevention.org+1

1. Μέγιστη δομή στην τάξη

   • Σταθερή διάταξη θρανίων, ξεκάθαρα «σημεία» (βιβλιοθήκη, γωνιά εργασίας κ.λπ.).

   • Ρουτίνες για είσοδο, παράδοση εργασιών, αλλαγή δραστηριοτήτων.

     
     

2. Διδασκαλία και ενίσχυση των κανόνων

   • Λίγοι, θετικά διατυπωμένοι κανόνες (π.χ. «Μιλάμε ένας-ένας», όχι «Μην μιλάς»).

   • Ρόλος των μαθητών στη διαμόρφωση και συζήτησή τους.

     
     

3. Ενεργητική εμπλοκή των μαθητών

   • Συχνές ερωτήσεις, ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες, παιχνίδια ρόλων, χρήση τεχνολογίας.

   • Μικρό «μπλοκ» διδασκαλίας και γρήγορη εναλλαγή μορφών εργασίας.

     
     

4. Συνεπής θετική ενίσχυση

   • Συγκεκριμένος έπαινος («Μου άρεσε που περίμενες τη σειρά σου»).

   • Συστήματα τάξης (πόντοι ομάδας, αυτοκόλλητα, «μυστικός βοηθός» κ.λπ.), όταν χρειάζεται.

     
     

5. Δίκαιη, ήρεμη διαχείριση των παραβάσεων

   • Σαφής, γνωστή κλίμακα συνεπειών.

   • Ήρεμος τόνος, σύντομη διόρθωση, εστίαση στη συμπεριφορά, όχι στο «ποιος είσαι».

4.2 Προγράμματα & τεχνικές με ερευνητική στήριξη

1. PBIS (Positive Behavioral Interventions and Supports)Σε διεθνές επίπεδο, τα σχολεία που εφαρμόζουν συστηματικά PBIS εμφανίζουν λιγότερα περιστατικά πειθαρχίας, καλύτερο κλίμα και καλύτερα ακαδημαϊκά αποτελέσματα.pbis.org+1

2. Good Behavior Game (GBG)Ομαδικό παιχνίδι-σύστημα ενίσχυσης που εφαρμόζεται κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας: οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες, η τάξη έχει συγκεκριμένους κανόνες, και οι ομάδες κερδίζουν όταν τους τηρούν. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι μειώνει σημαντικά τις διασπαστικές συμπεριφορές ακόμα και σε μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.PMC+1

3. Evidence-based πρακτικές διαχείρισης τάξηςΜελέτες και οδηγοί (π.χ. Parsonson, 2012· Simonsen et al., 2008) προτείνουν ένα «κορμό» πρακτικών: σαφείς προσδοκίες, ενεργητική επίβλεψη, υψηλό ποσοστό θετικής ενίσχυσης, άμεση αλλά ήρεμη διόρθωση.ERIC+1

4. Στοχευμένες στρατηγικές για διασπαστικούς / αποσπασμένους μαθητέςΑνασκοπήσεις και πρακτικοί οδηγοί (π.χ. Education Research, 2023) τονίζουν: μη λεκτικές παρεμβάσεις (κοντινή παρουσία, «βλέμμα»), σύντομες λεκτικές υπενθυμίσεις, εξατομικευμένες συμφωνίες συμπεριφοράς.edresearch.edu.au+1

5. Πρακτικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση της διάσπασης

Παρακάτω είναι ένα «πακέτο» πρακτικών, βασισμένο σε διεθνείς οδηγούς και έρευνες, που μπορεί να χρησιμοποιήσει κάθε εκπαιδευτικός.

5.1 Πριν εμφανιστεί η διάσπαση: πρόληψη

1. Σαφή, διδασκόμενα όρια και ρουτίνες

   • Καθορίζουμε 3–5 βασικούς κανόνες της τάξης, σε θετική διατύπωση.

   • Τους «μαθαίνουμε» όπως μαθαίνουμε μάθημα: συζητάμε τι σημαίνουν, κάνουμε παραδείγματα/αντιπαραδείγματα, «πρόβες» συμπεριφοράς.dropoutprevention.org+1

2. Δομημένη έναρξη μαθήματος

   • Σταθερή ρουτίνα: π.χ. «μπαίνω, βάζω τσάντα, κάθομαι, γράφω ημερομηνία & τίτλο, ξεκινώ μια σύντομη άσκηση στον πίνακα».

   • Έρευνες δείχνουν ότι η ξεκάθαρη δομή στην αρχή μειώνει τον χαμένο χρόνο και τις αφορμές για διάσπαση.dropoutprevention.org+1

3. Ποικιλία δραστηριοτήτων και ενεργοποίηση όλων

   • Μικρά χρονικά «κομμάτια» (5–10 λεπτά παρουσίαση → 10 λεπτά ομαδική δουλειά → 5 λεπτά συζήτηση).

   • Χρήση παιχνιδιών ρόλων, μικρών debate, εργασίας σε ζευγάρια. Η αυξημένη εμπλοκή μειώνει by default τη διάσπαση.PMC+1

4. Θετική σχέση εκπαιδευτικού–μαθητών

   • Εκ προοιμίου επαφή με όλους: να μάθω τα ονόματα, να ρωτήσω ενδιαφέροντα, να κάνω προσωπικά θετικά σχόλια.

   • Η έρευνα δείχνει ότι οι μαθητές με θετική σχέση με τον εκπαιδευτικό έχουν λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς.kwpublications.com+1

5.2 Όταν η διάσπαση εμφανίζεται: ήπιες, άμεσες παρεμβάσεις

Οδηγοί για εκπαιδευτικούς τονίζουν ότι οι μη λεκτικές και ήπιες παρεμβάσεις είναι πιο αποτελεσματικές και λιγότερο διασπαστικές από έντονες επιπλήξεις.edresearch.edu.au+1

1. Μη λεκτική διόρθωση

   • Πλησιάζω τον μαθητή (proximity).

   • Σταματώ για λίγο, κοιτάζω ή δείχνω τι πρέπει να κάνει (π.χ. το τετράδιο, τον πίνακα).

   • Μικρό νεύμα «ευχαριστώ» όταν επανέρχεται.

2. Σύντομη λεκτική υπενθύμιση

   • «Τώρα ακούμε – μετά θα μιλήσουμε»,

   • «Θυμήσου τον κανόνα της σιωπής όταν κάποιος μιλάει».

   • Όχι διάλεξη, όχι προσωπική κριτική, απλώς σύνδεση με τον κανόνα.

3. Ιδιωτική διόρθωση αντί για δημόσια «επίθεση»

   • Όπου γίνεται, πλησιάζω και μιλάω χαμηλόφωνα.

   • Αυτό μειώνει την αίσθηση ντροπής και άρα την αντίσταση/αμφισβήτηση.Office of the VP for Student Life+1

4. Επικέντρωση στη συμπεριφορά, όχι στο άτομο

   • «Η ομιλία σου αυτή τη στιγμή με διακόπτει», όχι «Είσαι πάντα ενοχλητικός».

5.3 Αν η συμπεριφορά συνεχίζεται: κλιμάκωση με κανόνες, όχι με ένταση

Σε ορισμένες περιπτώσεις, παρά τις ήπιες παρεμβάσεις, η διασπαστική συμπεριφορά συνεχίζεται. Εκεί βοηθάει μια προκαθορισμένη «σκάλα» συνεπειών:ERIC+1

1. Προφορική προειδοποίηση, συνδεδεμένη με τον κανόνα

   • «Αυτή είναι η πρώτη προειδοποίησή σου για διακοπή του μαθήματος».

2. Αλλαγή θέσης ή προσωρινή απομάκρυνση από την πηγή διάσπασης

   • Χωρίς χλευασμό ή «στιγμάτιση».

3. Σύντομη καταγραφή / δελτίο συμπεριφοράς

   • Σε ορισμένα προγράμματα, ο μαθητής έχει ένα απλό ημερήσιο δελτίο όπου καταγράφονται συμπεριφορές-στόχοι και γίνεται ανασκόπηση με τον εκπαιδευτικό ή/και τους γονείς.panoramaed.com+1

4. Συζήτηση εκτός μαθήματος & συνεργασία με γονείς και ειδικούς

   • Ήρεμη συνάντηση, εστίαση στο «τι δυσκολεύει» και «τι θα βοηθούσε».

   • Όπου χρειάζεται, παραπομπή σε ψυχολόγο/ειδικό παιδαγωγό, ιδιαίτερα αν υποψιαζόμαστε ΔΕΠ-Υ ή άλλες δυσκολίες.

     
     

6. Στοχευμένη υποστήριξη για παιδιά με έντονη διάσπαση

Όταν η διάσπαση είναι συστηματική και έντονη, οι γενικές πρακτικές ίσως δεν επαρκούν. Τότε η διεθνής βιβλιογραφία προτείνει:PMC+1

1. Ατομικά συμβόλαια συμπεριφοράς

   • Συμφωνία με τον μαθητή για 1–2 ξεκάθαρους στόχους (π.χ. «σηκώνομαι με άδεια», «μιλάω αφού σηκώσω χέρι»).

   • Καθημερινή σύντομη ανασκόπηση και μικρή επιβράβευση όταν επιτυγχάνονται (π.χ. κινούμενη μάρκα, επιλογή δραστηριότητας).

2. Διαλείμματα κίνησης & διαφοροποίηση εργασιών

   • Για παιδιά με υπερκινητικότητα, μικρά «νόμιμα» διαλείμματα (να μοιράσουν φύλλα, να σβήσουν τον πίνακα κ.λπ.) βοηθούν να ελέγξουν τον εαυτό τους.

   • Μείωση του όγκου επαναλαμβανόμενων εργασιών (π.χ. λιγότερες, αλλά αντιπροσωπευτικές ασκήσεις).

3. Συνεργασία με ειδικούς

   • Ειδικός παιδαγωγός, ψυχολόγος ή διεπιστημονική ομάδα μπορούν να προτείνουν εξατομικευμένες παρεμβάσεις βασισμένες σε λειτουργική ανάλυση της συμπεριφοράς (τι την προκαλεί, τι την «συντηρεί»).schoolmentalhealth.org+1

7. Ρόλος του κλίματος της τάξης και της σχολικής κουλτούρας

Έρευνες υπογραμμίζουν ότι η ατομική προσπάθεια του εκπαιδευτικού έχει όρια, αν το γενικό κλίμα του σχολείου είναι τιμωρητικό και ασυνεπές. Επομένως:pbis.org+1

• Χρειάζεται κοινό πλαίσιο κανόνων και πρακτικών σε όλο το σχολείο.

• Συστηματική επιμόρφωση εκπαιδευτικών πάνω σε τεκμηριωμένες πρακτικές διαχείρισης τάξης.

• Ενεργή συμμετοχή γονέων – όταν το σχολείο και η οικογένεια στέλνουν κοινά μηνύματα για τη συμπεριφορά, τα αποτελέσματα είναι καλύτερα.AITSL+1

8. Συμπέρασμα

Η διάσπαση στην τάξη δεν είναι απλώς «κακή συμπεριφορά», αλλά σήμα ότι κάτι στο σύστημα χρειάζεται αναδιοργάνωση: στη δομή του μαθήματος, στη σχέση εκπαιδευτικού–μαθητή, στους κανόνες, στις προσδοκίες, ή στην υποστήριξη που λαμβάνει το παιδί.

Τα διεθνή δεδομένα δείχνουν ότι:

• Οι προληπτικές, θετικές, δομημένες στρατηγικές είναι πολύ πιο αποτελεσματικές από τις καθαρά τιμωρητικές.ERIC+1

• Η ενεργή εμπλοκή των μαθητών και η ζεστή, σταθερή σχέση με τον εκπαιδευτικό μειώνουν δραστικά τη διασπαστική συμπεριφορά.PMC+1

• Προγράμματα όπως PBIS και τεχνικές όπως το Good Behavior Game μπορούν να λειτουργήσουν ως οργανωμένο πλαίσιο για όλο το σχολείο.pbis.org+1

Ενδεικτικές ξένες πηγές & έρευνες

• Simonsen, B. et al. (2008). Evidence-Based Practices in Classroom Management.dropoutprevention.org

• Parsonson, B. (2012). Evidence-based Classroom Behaviour Management Strategies.ERIC+1

• Center on PBIS – Classroom PBIS (επίσημος ιστότοπος).pbis.org

• Wilkins, N. J. et al. (2022). Classroom Management and Facilitation Approaches That Promote Engagement and Prevent Disruption.PMC

• Gulboy, E. (2025). Good Behavior Game: Effects on Disruptive Behaviors of Students with SEN.PMC

• AITSL Spotlight: Classroom management – standards-aligned, evidence-based approaches.AITSL

• Education Research (2023). Responding to disengaged and disruptive behaviours: practice guide.